Монгол улс Davos 2025 үзэсгэлэнд: Хиймэл оюун ба хөгжиж буй салбарууд

Жил бүр болдог Дэлхийн эдийн засгийн чуулга уулзалт 2025 оны нэгдүгээр сарын 20-25-ны хооронд боллоо. Тус чуулганы “Хиймэл оюуны эрин үеийн хамтын ажиллагаа” хэмээх энэ жилийн сэдэв Монгол улсын дижиталчилал, технологи, хөрөнгө оруулалтын хүрээн дэх зорилтуудтай нийцэж байв.  Давосын чуулганы үеэр Монгол Улс Улаанбаатар хотын эдийн засаг, бизнесийн хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх, төрөлжүүлэх, ялангуяа дижиталчлал, хиймэл оюун ухаан (AI) болон сэргээгдэх эрчим хүчний салбарт хамтран ажиллах олон санамж бичиг, гэрээ хэлэлцээрт гарын үсэг зурлаа.

Өнөөдөр олон салбарт хиймэл оюун ухааныг хөгжүүлэх, ашиглах нь бараг зайлшгүй юм. Хөгжингүй болон хөгжиж буй орнуудын технологийн тэргүүлэгч компаниуд дэлхийн хиймэл оюун ухааны өрсөлдөөнд сая саяын хөрөнгө оруулалт хийж байгаа тул хувийн болон төрийн байгууллагууд энэ салбарт хурдацтай өргөжиж, томоохон хөрөнгө оруулалт хайх болж байна. Монгол зэрэг хөгжиж буй орнуудын хувьд энэ нь хиймэл оюун ухааныг хөгжүүлэх, нэвтрүүлэх үйл явц, бодлого боловсруулагчид эдгээр шинэ инновацийг дэмжих, удирдах, сөрөг үр нөлөөг нь багасгах стратеги боловсруулж чадахаас илүү хурдан явагдаж байна гэсэн үг юм.
Давосын чуулганаар Монгол Улс энэ үйл явцаас хоцрох бодолгүй гэдгээ дэлхий нийтэд харуулсан. Тус улсын Дижитал хөгжил, инноваци, харилцаа холбооны яам “Монгол Улс ирэх хоёрдугаар сард “Хиймэл оюун ухааны үндэсний стратеги”-гаа албан ёсоор дэлхий нийтэд танилцуулна” гэж мэдэгдсэн юм.

Монголын технологийн мэдлэгтэй залуу үеийнхэн хурдацтай өөрчлөгдөж буй технологи, дижиталчлалтай хөл нийлүүлэн алхахын тулд төрийн үйлчилгээ, бизнес эрхлэгчдээс байнгын шинэчлэлийг шаарддаг.

Oxford Insight-ийн мэдээлснээр, Монгол Улс 2024 онд Засгийн газрын хиймэл оюун ухаанд бэлэн байдлын индексээр 188 орноос 98-д жагссан нь өмнөх оныхоос 11 байраар ахисан дүн юм. Сүүлийн таван жилийн хугацаанд Монгол улс хиймэл оюун ухаан, цахимжуулалт болон дэлхийн түншүүдтэй хамтран өөрийн хиймэл дагуулын станцыг хөөргөх зэргээр технологийн дэвшил гаргахад асар их хүчин чармайлт гаргасан юм.

Хиймэл оюун ухааны салбар бий болсон нь Монгол Улсын гуравдагч орнуудтай эдийн засгийн түншлэлийн харилцаанд чухал түлхэц үзүүлэв. Улаанбаатар хиймэл оюун ухаан, сансар огторгуйн салбарт түншлэлээ ахиулж, өргөжүүлэхийн хэрээр Монгол Улс чухал ашигт малтмалын нөөцөө хөгжүүлж, эдгээр салбарын  ханган нийлүүлэлтийн дэлхийн сүлжээнд тоглогч болох үүднээс хөрөнгө оруулалт, найдвартай түншлэлийг эрэлхийлж байгаа юм.

Чухал ашигт малтмалын олборлолт, экспорт нь Монгол Улсын эдийн засгийг уул уурхайн салбараас хараат хэвээр байлгаж байгаа хэдий ч хиймэл оюун ухааныг дээд зэргээр ашиглаж сурах, хүний ​​капиталд хөрөнгө оруулах дэлхийн түншлэл бий болгох нь илүү чухал юм. Азийн хиймэл оюун ухааны академийг саяхан үүсгэн байгуулсан Дижитал хөгжлийн дэд сайд асан Батцэнгэлийн Болор-Эрдэнэ залуу хойч үеэ хиймэл оюун ухааны чиглэлээр сургах, сургах шаардлагатайг онцоллоо. Болор-Эрдэнийн хэлснээр, тус академи нь “Монголын хөдөө орон нутагт хиймэл оюун ухаан заах 500 багш бэлтгэхээр зорьж байгаа юм байна.

Давосын чуулганы үеэр Монгол Улс хиймэл оюун ухааны салбарын хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлэхийн зэрэгцээ Улаанбаатар хотод үйл ажиллагаа явуулахаар гэрээ байгуулсан олон улсын сэргээгдэх эрчим хүчний Envision Energy компанитай хамтын ажиллагааны санамж бичигт гарын үсэг зурлаа. 2024 оны арваннэгдүгээр сард “Envision Energy” компани Улаанбаатар хотын анхны зай хураагуурын станцыг орон нутгийн хөрөнгөөр ​​барих гэрээг хэрэгжүүлэхээр шалгарсан юм. Харилцан ойлголцлын өргөтгөсөн санамж бичиг нь Монгол Улсын эрчим хүчний шилжилтийг эрчимжүүлэх, нүүрстөрөгч ялгаруулалтаас ангижрах, ногоон ажиллах хүчний хөгжилд туслах зорилготой байна.

Давосын чуулганд Монгол Улсыг төлөөлөн Шадар сайд, Эрчим хүчний шинэчлэлийн үндэсний хорооны дарга Тогмидын Доржханд оролцов. Доржханд Давосын чуулганд оролцож буй сэтгүүлчдэд хэлэхдээ, Монгол Улс эрчим хүчний шилжилтийг тууштай баримталж, дэлхийн технологийн тэргүүлэгчидтэй уур амьсгалын хөрөнгө оруулалтын төслүүдэд хамтран ажиллахад бэлэн байгааг мэдэгдэ. Монгол Улс “Envision” компанитай хамтран ажиллахын чухлыг тэрээр онцлоод “Envision-ийн туршлага, шийдэл нь Монгол Улсын сэргээгдэх нөөцийн нөөц бололцоог дээд зэргээр нэмэгдүүлэх, бүс нутагт үр өгөөжөө өгөх тогтвортой эрчим хүчний дэд бүтцийг бий болгох боломжийг олгоно” гэв.

Мөн Давос хотноо Монгол Улс, Европын сэргээн босголт хөгжлийн банк (ЕСБХБ) нар, салхины эрчим хүч болон эрчим хүч хуримтлуулах төсөлд хамтран ажиллах гэрээнд гарын үсэг зурлаа. Уг гэрээний хүрээнд гол санаачилгуудад УЦС-ын техникийн дэмжлэг, ТЭЗҮ, байгаль орчны иж бүрэн үнэлгээ зэрэг багтаж байна. 2028 он гэхэд 300 мегаватт (МВт) хүртэлх хүчин чадал бүхий нарны цахилгаан станц, цахилгаан дамжуулах дэд бүтцийг багтаасан эрчим хүчний хуримтлал бүхий 200 МВт-ын салхин цахилгаан станцуудыг ашиглалтад оруулах зорилт тавьсан. 2024 онд ЕСБХБ Монгол дахь төслүүдэд зориулж 264 сая еврогийн санхүүжилт олгосон юм.

Монгол Улсын Засгийн газрын “Эдийн засгийн тогтвортой өсөлт, эрчим хүчний аюулгүй байдал, ногоон аж үйлдвэрийг хөгжүүлэх” зорилт нь урт хугацааны зорилт боловч тус улсын удирдагчид санхүүжилт, шинэ технологиор хангах чадамжтай  Монгол улсын дэлхий дэх түншүүдийн дэмжлэгтэйгээр одооноос хэрэгжүүлж эхэлж байна. 

2025 оны Дэлхийн эдийн засгийн чуулга уулзалтад Монголын төлөөлөгчид боловсрол, ажлын байрны сургалт, хиймэл оюун ухааны хөгжил зэрэг хиймэл оюун ухаантай холбоотой бүхий л салбарт хөрөнгө оруулалт татах боломжийг эрэлхийлсэн юм. Гэвч Монголын дижитал салбарт хөрөнгө оруулалт татах, хуваарилах, дижитал тэгш бус байдлыг бууруулах асуудал тулгамдсан хэвээр байна.
Хиймэл оюун ухаантай холбоотой эдгээр шинэ санаачилга, төслүүд амжилттай хэрэгжсэнээр уул уурхайгаас хамааралтай Монгол Улсын эдийн засгийг төрөлжүүлж, хүний ​​капиталд асар их нөлөө үзүүлэх нь дамжиггүй юм.